Dziedzictwo Borków - prace konserwatorskie i restauratorskie zabytków związanych z Rodem Borków w Gminie Resko
W dniu 27 grudnia 2017 roku w Urzędzie Miejskim w Resku nastąpiło uroczyste podpisanie Umowy o dofinansowanie nr RPZP.04.01.00.00-32-1006/17-00 dla projektu pn.: „Dziedzictwo Borków - prace konserwatorskie i restauratorskie zabytków związanych z Rodem Borków w Gminie Resko” pomiędzy Województwem Zachodniopomorskim a Gminą Resko. Projekt będzie realizowany w 2018 roku w ramach Osi priorytetowej IV Naturalne otoczenie człowieka, Działania 4.1. Dziedzictwo kulturowe Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2014-2020.
Gmina Resko decyzją Zarządu Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 13 listopada 2017r. otrzymała dofinansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w wysokości 2 748 884,11zł.
W obecności Marszałka Województwa Zachodniopomorskiego Pana Olgierda Geblewicza oraz Wicemarszałka Województwa Zachodniopomorskiego Pana Jarosława Rzepy reprezentujących Województwo Zachodniopomorskie uroczyście została podpisana Umowa o dofinansowanie przez przedstawicieli Gminy Resko Burmistrza Reska Pana Arkadiusza Czerwińskiego i Skarbnika Gminy Resko Panią Dorotę Kowalską.
W ramach projektu planuje się wykonanie zabezpieczenia i wyeksponowanie walorów zabytkowych dwóch obiektów wpisanych do rejestru zabytków: pozostałości zamku w Resku na Wzgórzu Borków oraz ruin pałacu w Starogardzie.
Istotnym atutem obu zabytków jest fakt, iż zostały one wybudowane przez przedstawicieli rodu Borków, z którym związana jest historia Reska i całego Powiatu Łobeskiego. Historia Rodu Borków i miejsc z nim związanych stanowić będzie doskonałe zaplecze dla utworzenia produktu turystycznego, wokół którego organizować można różnego rodzaju przedsięwzięcia turystyczne i kulturowe. W wyniku włączenia do przedmiotowego projektu zakresu umożliwiającego promocję historii Rodu Borków obiekty te uzyskają charakter unikatowego produktu turystycznego, co najmniej na skalę regionu. Będzie to oferta nieporównywalna do oferty kulturalno - turystycznej innych gmin w regionie.
Realizacja projektu pozwoli Gminie Resko na utworzenie produktu turystycznego, opartego na walorach historycznych, który przyciągnie do Gminy turystów. Projekt wpłynie zatem na otoczenie gospodarcze, umożliwi rozwój przedsiębiorstw związanych z oferowaniem usług turystycznych i około turystycznych, a tym samym przyczyni się do kreowania nowych miejsc pracy.
Dziedzictwo Borków jako historyczny walor Gminy Resko i Ziemi Łobeskiej
Jednym z najciekawszych elementów historii miasta Resko, całej Gminy i Powiatu Łobeskiego jest fakt powiązania tego obszaru z wywodzącym się ze średniowiecza szlacheckim rodem Borków (znanym także jako von Borcke).
Za protoplastę rodu uważa się Borka I. Pierwsza historyczna wzmianka dotycząca Borków znajduje się w dokumencie dotyczącym praw własności na wyspie Wolin (1186/87 r.), który wymienia Przybysława, syna Borka I. W herbie Borków widnieją dwa wilki. W języku starosłowiańskim „bork” oznaczał wilka. Korzenie rodu to zapewne okolice Kołobrzegu. Borko II pełnił tam funkcje kasztelana kołobrzeskiego. Przed 1271 r. przybył na ziemie nad środkową Regą wraz z trzema synami - Johanesem, Jakobusem i Nicolausem. Rozpoczęto szeroko zakrojoną akcję osadniczą. Lokowano miasta - Łobez, Resko, Węgorzyno i Strzmiele. Obszary te pochodziły prawdopodobnie z nadania księcia Barnima I. Borkowie przez wieki prowadzili niezależną i samodzielną politykę. Byli jednym z najsilniejszych słowiańskich rodów na Pomorzu. Często sprzeciwiali się samemu księciu. Powiat łobeski był dawniej powiatem Borków.
Jednym ze znanym męskim przedstawicieli rodu był Maćko (Matzke) Borko. Wsławił się on jako przydrożny rozbójnik i rabuś. Wraz z towarzyszami napadał na przejeżdżające przez Ziemię Łobeską orszaki kupieckie. Rycerz zaangażował się również w walki z Krzyżakami. Głośnym echem w całej ówczesnej Europie odbiła się akcja porwania księcia Wilhelma z Geldrii w 1388 r., który z zaciężną drużyną podążał do Malborka. W odwecie Krzyżacy napadli na Strzmiele, które było wilczym gniazdem Borków (Wulfvesbergh), zburzyli zamek i spalili miasto. Zniszczono także Łobez. Właściciele tych ziem potwierdzają prawa mieszkańców odnawiając akt lokacyjny w 1400 roku. W XV w. Borckowie zadomowili się na dworze Gryfitów. Są ich przedstawicielami na dworach Europy Zachodniej, kierują Nową Marchią, uczestniczą w podróżach do Ziemi Świętej. W otoczeniu króla Fryderyka Wilhelma I był Caspar Wilhelm von Borcke (1704-1749), przyjaciel Woltera, kurator Pruskiej Akademii Nauk, pierwszy w Niemczech tłumacz Szekspira.
Historia Reska jest silnie związana z Borkami: ród ten był właścicielem połowy grodu Resko od XIII w. Druga połowa grodu pozostała we władaniu rodu Vidant. W latach 1260 – 1270 wybudowano zamek nad Regą na zlecenie Jakuba Borka, syna kasztelana kołobrzeskiego Borka z Łobza. W mocy prawa lubeckiego, w 1277 r. nastąpiła lokacja Reska. Niedługo po tym, w 1280 r. Borko z Łobza wraz z synami lokowali Resko na prawie magdeburskim. Rok później książę pomorski Eryk I przekazał resztę miasta rodowi von Borcke, tym samym sprawiając, iż stało się ono prywatnym miastem von Borcke, aż do 1808 roku. W Gminie Resko usytuowane są dwa obiekty związane z Rodem Borków, które odpowiednio wyeksponowane, zagospodarowane i odpowiednio wypromowane mogą służyć za przedmiot wycieczek pobudzających ruch turystyczny: pozostałości zamku należącego do rodu w Resku oraz ruiny pałacu w miejscowości Starogard. Oba zabytki są jednak obecnie stanie uniemożliwiającym jakiekolwiek ich wykorzystanie i wymagają podjęcia kompleksowych prac renowacyjnych i konserwatorskich.
Wzgórze Borków – pozostałości zamku: Warownia w Resku stała nad rzeką Regą na sztucznie usypanym kopcu. Do czasów dzisiejszych zachowało się bardzo niewiele. Wzgórze o wysokości do 3,5 m, na obrzeżach którego w dwóch miejscach można zobaczyć kamienie tworzące niegdyś mur obwodowy, nadbudowane częściowo współczesnym murkiem. Warownia miała kształt kwadratu o boku 40 m. Główny budynek zbudowany był z kamienia i cegły, nie został on jednak zlokalizowany ze względu na późniejszą zabudowę terenu zamkowego. Zamek, początkowo drewniano-ziemny, zbudowano w II poł. XIII wieku z inicjatywy Jakuba Borka, syna kasztelana kołobrzeskiego Jana. Murowana warownia powstała prawdopodobnie w II poł. XIV wieku. Wcześniej na miejscu tym funkcjonował gród strzegący traktu Kołobrzeg - Starogard.
Lata 1260-1270 - budowa drewnianego zamku.
1295 r. - pierwsza wzmianka o zamku w dokumencie wydanym z okazji podziału księstwa na dzielnice. Wiadomo, że zamek był podzielony i jego właścicielami były rody Borków i Vidantów.
1365 r. - Vidanci sprzedali swoją część księciu pomorskiemu Bogusławowi V. Przypuszcza się, że w tym czasie nastąpiła przebudowa zamku na obiekt w pełni murowany.
1447 r. - zamek w całości powrócił do Borków.
1774 r. - na miejscu zniszczonego zamku Borkowie postawili dwór.
1826 r. - dwór został zburzony.
Prowadzone w latach 2015 – 2016 badania archeologiczne wzgórza miały za zadanie ustalenie położenia średniowiecznego zamku, stopień jego zachowania oraz zlokalizowanie XVIII-wiecznego dworu. Wykonane na zlecenie Gminy Resko sondaże archeologiczne pozwoliły rozpoznać zasięg założenia zamkowego oraz stopień zniszczenia. W kolejnych sezonach rozpoznano fragmenty zamkowej zabudowy, obejmujące część zachodnią, północną i centralną wzgórza. W części południowo-zachodniej zlokalizowano mury obwodowe (wschodnie, północne i część południowych) skrzydła południowego zamku oraz zachodni wjazd na zamek, przylegający do niego lub będący częścią jego rzutu. W części północnej wzgórza zlokalizowano fragmenty mocno zniszczonych fundamentów skrzydła północnego zamku oraz fragmenty kurtyny północno-wschodniej, której długość wyznacza wielkość jednego boku czworokąta całego założenia zamkowego i wynosi ona 37,60 m. W części północno-wschodniej zachowały się relikty zamkowej piwnicy, w tym jej ściany obwodowe i centralnie usytuowany filar prawdopodobnie niosący krzyżowe sklepienie. Poziom użytkowy piwnicy znajdował się przypuszczalnie na wysokości około 42,20 m n.p.m., o czym świadczy fragment ceramicznej posadzki. Odsłonięte północno-wschodnie fragmenty kurtyny zamku mają grubość około 1 m i wzniesione są w konstrukcji kamienno-ceglanej. W części północno-zachodniej wzgórza odsłonięto, należącą prawdopodobnie do ryglowego dworu, murowaną, przesklepioną kolebą piwnicę. Wymurowana z cegły nowożytnej, ukośnie ułożona w stosunku do przebiegu murów zamkowych, stanowi element zakłócający harmonię planu zamku. Elementem scalającym przestrzeń zamkowego wzgórza jest kamienna posadzka, pokrywająca znaczną część odsłoniętego dziedzińca zamkowego. Jej fragmenty lokalizowano w przejeździe na zamek od strony zachodniej w strefie przyległej do skrzydła południowego oraz w części centralnej majdanu. W tym rejonie kamienna posadzka gwałtownie opada w kierunku wschodnim, osiągając poziom około 42,0 m n.p.m. Być może pierwotnie dziedziniec opadał w kierunku drugiego, wschodniego przejazdu, co dowodziłoby, iż zamek reski to właściwie rodzaj przejezdnej strażnicy, położonej wśród rozlewisk Regi, pilnującej wjazdu do miasta. Niezachowany pełny obrys zamku reskiego spowodowany przekształceniem wzgórza, szczególnie w części zachodniej i południowej kompletnie zatarł pierwotny plan zamku i jego rozległość.
Ruiny pałacu w Starogardzie - pałac rodu von Borck w Starogardzie pozostaje w ruinie od końca II Wojny Światowej. Umiejscowiony jest w centralnej części wsi, po północnej stronie drogi. Czytelny jest układ głównego korpusu (dwie kondygnacje, otynkowany, dach monsardowy) i zachowany główny ryzalit z tarczą herbową rodu von Borck i datą 1840 (data uzyskania tytułu graf Grafendiplome) Osada Starogard na początku XIII w. stanowiła uposażenie zakonu joannitów. Lennem rodu von Borck stała się pierwszej połowie XVI wieku. W latach 1578-79 Borkowie wznieśli we wsi obronny dwór oraz kościół, bogato go uposażając. W roku 1602 bracia Andrzej Ernest i Jan Bork dokonali podziału posiadanych dóbr. Dla młodszego Jana przypadł w udziale dwór w Starej Dobrzycy, natomiast Andrzejowi w Starogardzie. To właśnie jemu przypisuje się pierwszą fazę budowy pałacu. W latach 1717-21 marszałek polny na dworze pruskim Fryderyka Wilhelma I i wielkorządca miasta Szczecina Adrian Bernarda von Bork wznosi wspaniały barokowy pałac w stylu holenderskim. Jego syn Heinrich Adrian w roku 1743 dobudował nowe skrzydło nakryte mansardowym dachem co umożliwiło powstanie reprezentacyjnego dziedzińca. Obok pałacu założono ogród w późniejszym okresie przekształcony w park krajobrazowy. W XIX wieku założenie pałacowe liczyło ponad 20 budynków. Rezydencja była jedną z najbardziej okazałych na Pomorzu i stanowiła centrum rozległego klucza majątków rodu von Borck. W lutym 1945 w obawie przed zbliżającym się frontem majątek opuszczają ostatni właściciele Henning Borcke z żoną Honneliese. Po wkroczeniu Armii Czerwonej pałac spłonął i od tego czasu pozostaje w ruinie.
W związku ze stanem zachowania zabytku w roku 2014 Zachodniopomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Szczecinie wydał decyzję nakazującą Gminie Resko podjęcie prac polegających na trwałym zabezpieczeniu ruiny pałacu. W decyzji tej Konserwator Zabytków stwierdza, iż obiekt pałacu w Starogardzie pozostaje w stanie ruiny o posuniętej destrukcji i dekapitalizacji zachowanych elementów konstrukcyjnych. Stwierdzono brak ścian obwodowych zachodniej części, korpusu i ryzalitu parkowego, brak większości ścian wewnętrznych, brak podłóg, stolarki okiennej i drzwiowej. Stwierdzono, iż elewacja frontowa jest pochylona, wnętrze ruiny porośnięte drzewami i drobną roślinnością. Zewnętrzna strona ścian traktowych również zarośnięta. W decyzji tej stwierdzono, iż stan ruiny może doprowadzić do całkowitej degradacji stanu zabytku, z związku z czym konieczne jest przeprowadzenie prac zabezpieczających.
Stan zachowania zabytków wymaga podjęcia działań mających na celu zarówno powstrzymanie ich degradacji, ale również wyeksponowania ich walorów. Realizacja działań inwestycyjnych mających na celu restaurację tych zabytków umożliwi stworzenie w ramach tych obiektów produktu turystycznego opartego na historii Rodu Borków, a tym samym historii Gminy Resko i całego powiatu łobeskiego, z którymi ród ten był silnie związany.